กระชาย (Fingerroot)
กระชาย (กระชายขาว, กระชายเหลือง)
กระชายเปนพืชลมลุก มีเหงาหรือลําตนอยูใตดิน ซึ่งมีลักษณะเรียวยาว อวบน้ํา ตรงกลาง เหงาจะพองคลายกระสวย ออกเกาะกลุมกันเปนกระจุก มีสีน้ําตาลหรือน้ําตาลแกมสม กระชายมีอยูสาม ชนิด คือ กระชายเหลือง กระชายดํา และกระชายแดง แตคนนิยมใหกระชายเหลืองมากกวาชนิดอื่น ใบกระชายเปนใบเดี่ยวออกสลับกัน ใบมีขนาดยาวรีรูปไข ปลายใบแหลมมีขนาดใหญ สีเขียวออน โคนใบเปนกาบหุมซอนกัน ออกดอกเปนชอที่ยอด ดอกมีสีขาวหรือขาวปนชมพู ผลของ กระชายเปนผลแหง นิยมปลูกเปนพืชสวนครัว มีถิ่นกําเนิดในอินเดีย – มาเลเซีย
- การขยายพันธุ์และการปลูก กระชาย เปนพืชผักประเภทเดียวกับ ขิง ขา และขมิ้น ชนิดลําตนใตดินซึ่งเรียกวาเหงา เปนสวนที่ใชในการขยายพันธุ โดยมีลักษณะตุมตอจาก สวนหัวจะเปนกอนคอนขางจะกลม ติดกับลําตน เปนกอนไมใหญนัก ตอจากสวนหัวมีลักษณะกลมยาวเปนสวนของรากซึ่งนํามาใชประกอบอาหาร – การเตรียมพันธุ เลือกกระชายที่ปราศจากโรคและแมลง อายุตั้งแต 10 เดือนขึ้นไป นําเหงา มาแบงสวนตัดแตงใหเหลือรากติดลําตน ประมาณ 2 ราก นํามาแชสารเคมีเพื่อปองกันเชื้อราที่อาจติดมา กับเหงา เชน ไดเทนเอ็ม 45 พื้นที่ 1 ไร ใชพันธุกระชาย จํานวน 400 กิโลกรัม – การเตรียมดิน ในการปลูกกระชายสาเหตุที่ทําใหตุมหรือรากสั้น สวนใหญจะอยูที่ดิน ใตตนกระชายแข็ง ตุมเจริญเติบโตลงไปในดินไมได ดังนั้นจะตองมีการเตรียมดินเปนอยางดี กระชายจะ เจริญเติบโตไดดีในดินรวนปนทราย มีการระบายน้ําดี เตรียมดินโดยการพลิกดินคอนขางลึกอยางนอย ดินจะตองรวนซุยลึกประมาณหนึ่งคืบเศษๆ พอที่รากหรือตุมจะแทงลงไปใหรากยาวตามตองการ และ ยอยดินตากไวประมาณ 7 วัน ยกเปนแปลงหรือรองสูงประมาณ 50 เซนติเมตร ไมควรต่ํากวานี้ เพราะเมื่อ ฝนตก น้ําจะชะลางทําใหรองต่ําลงอีก หลังรองควรเกลี่ยใหแบนๆ ไมควรใหเปนสัน บริเวณใกลตน จะไดมีปุยพอเลี้ยงลําตน ทําหลุมปลูกลึกประมาณ 1 หนาจอบ ระยะปลูก 20 x 20 เซนติเมตร
– การปลูก เลือกปลูกได 3 วิธี วิธีที่ 1 ปลูกโดยยกรอง วิธีที่ 2 ปลูกเปนแปลง วิธีที่ 3 ปลูก เปนหลุม นําพันธุกระชายที่เตรียมไวมาปลูกในหลุมปลูก กลบดิน
- การดูแลรักษา การใหปุย ควรเรงใหงามไปตั้งแตเริ่มปลูก อยาใหกระชายชะงักงัน รากหรือตุมจะแกร็น การเจริญเติบโตของลําตนตองเปนไปอยางสม่ําเสมอ ลําตนตองอวบ การใหน้ํา ในหนาฝน กรณีมีฝนตกทุกวันไมจําเปนตองใหน้ํา ในหนาแลงควรใหน้ํา 2-3 วัน/ครั้ง และเมื่อกระชายแตกยอดแลวควรใหนํ้าเวลาเย็น เพราะถาหากใหเวลาเชา หรือกลางวันอาจทําให ใบไหมได
การเก็บเกี่ยว กระชายสามารถเก็บเกี่ยวไดตั้งแตอายุ 5-6 เดือน จนถึง 10-12 เดือน เก็บโดย ใชมือถอน หรือจอบขุด ถาดินแข็งใหรดน้ำกอนเพื่อใหดินนุม หรือใช้แรงดันน้ำในการนำกระชายออกมาจากดินเรียกว่าการจี้กระชายด้วยน้ำ กรณีที่กระชายมีอายุมากยังไมเก็บเกี่ยว ใบของกระชายจะเริ่มเหี่ยว เหลือง ลําตนแหงตายไป ในระยะนี้ไมตองใหน้ำ เพราะจะทําใหกระชายงอก ไมควรทิ้งกระชายขามป เพราะรากจะเริ่มฝอ ผลผลิตเฉลี่ย 3,000 กิโลกรัม/ไร่
การใช้ประโยชน์ในครัวเรือน
- การใชประโยชนทางยา (เหงาและราก) – แกบิด ทองรวง ทองเสีย นํารากกระชายยางไฟใหสุก ตําใหละเอียดผสมน้ําปูนใสใน อัตราสวน กระชายแก 4 หัว ตอน้ําปูนใส 5 ชอนแกง คนใหเขากันดีแลวคั้นเอาแตน้ําดื่มครั้งละ 3-5 ชอน แกง ทุกครั้งที่ถาย เมื่ออาการดีขึ้นใหกินวันละ 3 ครั้ง เชา กลางวัน เย็น เมื่อหายแลวกินตออีก 1-2 วัน วัน ละ 2 ครั้ง เชา-เย็น – รักษาโรคริดสีดวงทวาร ตมกระชายพรอมมะขามเปยก เติมเกลือแกงเล็กนอยรับประทานกอนนอนทุกวัน – ชวยบำรุงกําลัง เปนยาอายุวัฒนะ ตํารากกระชาย 1 กํามือใหละเอียด คั้นเอาแตน้ํา ผสมกับน้ําผึ้งในอัตราสวนที่เทากัน รับประทานกอนอาหารเย็น 1 ชั่วโมง ครั้งละประมาณ 1 ถวยชา – ชวยบํารุงหัวใจ กระตุนใหหัวใจเตนสม่ําเสมอ นํารากกระชายแก ปอกเปลือกหั่นเปน ชิ้นเล็ก ตากแดดใหแหง บดใหเปนผงเก็บไวละลายกับน้ํารอนดื่มแกอาการเปนลม – นําเหง้าแหงประมาณครึ่งกํามือตมเอาน้ําดื่ม รักษาอาการแนนจุกเสียด
- การใชประโยชนอื่นๆ
– ไลแมลง ใชรากกระชาย ตะไคร หอมแดง ขา ใบสะเดาแก ตําผสมกัน ผสมบริเวณที่มีแมลงรบกวน – ใชในการประกอบอาหาร รากกระชายเปนสวนผสมของเครื่องแกง ขนมจีนน้ํายา และเปนสวนประกอบของขนมอีกหลายชนิดเพื่อดับกลิ่นคาวเนื้อและปลา เชน ผัดเผ็ดปลาดุก แกงเผ็ด เนื้อ แกงปา หลนปลารา ฯลฯ
สารสําคัญ รากและเหงาของกระชายมีน้ํามันหอมระเหยซึ่งประกอบไปดวยสารไพนีน (Pinene) แคมฟน (Camphene) เมอรซีน (Myrcene) ไลโมนีน (Limonene) บอรนีออล (Borneol) และการบูร (Camphor) เปนตน
การตลาด กระชาย ใชประกอบอาหาร โดยเปนสวนผสมของเครื่องแกงตางๆ บริโภคเปนผัก พื้นบานสุขภาพ รักษาสมดุลของธาตุ เปนสวนผสมในผลิตภัณฑสมุนไพรทอดกรอบ และเปนผลิตภัณฑชาชงกระชาย ดื่มบํารุงรางกาย กอนอาหาร
แหล่งที่มา: https://esc.doae.go.th/กระชาย ผู้เขียน: ธัญลักษณ์ สีลาจันทร์ นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรปฏิบัติการ