กระชาย (Fingerroot)

กระชาย (กระชายขาวกระชายเหลือง) Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.

กระชายเปนพืชลมลุก มีเหงาหรือลําตนอยูใตดิน ซึ่งมีลักษณะเรียวยาว อวบน้ํา ตรงกลาง เหงาจะพองคลายกระสวย ออกเกาะกลุมกันเปนกระจุก มีสีน้ําตาลหรือน้ําตาลแกมสม กระชายมีอยูสาม ชนิด คือ กระชายเหลือง กระชายดํา และกระชายแดง แตคนนิยมใหกระชายเหลืองมากกวาชนิดอื่น  ใบกระชายเปนใบเดี่ยวออกสลับกัน ใบมีขนาดยาวรีรูปไข ปลายใบแหลมมีขนาดใหญ สีเขียวออน โคนใบเปนกาบหุมซอนกัน ออกดอกเปนชอที่ยอด ดอกมีสีขาวหรือขาวปนชมพู ผลของ กระชายเปนผลแหง นิยมปลูกเปนพืชสวนครัว  มีถิ่นกําเนิดในอินเดีย – มาเลเซีย

  • การขยายพันธุ์และการปลูก                                                                                                                                                                             กระชาย เปนพืชผักประเภทเดียวกับ ขิง ขา และขมิ้น ชนิดลําตนใตดินซึ่งเรียกวาเหงา  เปนสวนที่ใชในการขยายพันธุ โดยมีลักษณะตุมตอจาก สวนหัวจะเปนกอนคอนขางจะกลม ติดกับลําตน เปนกอนไมใหญนัก ตอจากสวนหัวมีลักษณะกลมยาวเปนสวนของรากซึ่งนํามาใชประกอบอาหาร                                                                                       – การเตรียมพันธุ เลือกกระชายที่ปราศจากโรคและแมลง อายุตั้งแต 10 เดือนขึ้นไป นําเหงา มาแบงสวนตัดแตงใหเหลือรากติดลําตน ประมาณ 2 ราก นํามาแชสารเคมีเพื่อปองกันเชื้อราที่อาจติดมา กับเหงา เชน ไดเทนเอ็ม 45 พื้นที่ 1 ไร ใชพันธุกระชาย จํานวน 400 กิโลกรัม                                                                                                                                              – การเตรียมดิน ในการปลูกกระชายสาเหตุที่ทําใหตุมหรือรากสั้น สวนใหญจะอยูที่ดิน ใตตนกระชายแข็ง ตุมเจริญเติบโตลงไปในดินไมได  ดังนั้นจะตองมีการเตรียมดินเปนอยางดี กระชายจะ เจริญเติบโตไดดีในดินรวนปนทราย มีการระบายน้ําดี เตรียมดินโดยการพลิกดินคอนขางลึกอยางนอย ดินจะตองรวนซุยลึกประมาณหนึ่งคืบเศษๆ พอที่รากหรือตุมจะแทงลงไปใหรากยาวตามตองการ และ ยอยดินตากไวประมาณ 7 วัน ยกเปนแปลงหรือรองสูงประมาณ 50 เซนติเมตร ไมควรต่ํากวานี้ เพราะเมื่อ ฝนตก น้ําจะชะลางทําใหรองต่ําลงอีก หลังรองควรเกลี่ยใหแบนๆ ไมควรใหเปนสัน บริเวณใกลตน  จะไดมีปุยพอเลี้ยงลําตน ทําหลุมปลูกลึกประมาณ 1 หนาจอบ ระยะปลูก 20 x 20 เซนติเมตร 

     – การปลูก เลือกปลูกได 3 วิธี วิธีที่ 1 ปลูกโดยยกรอง วิธีที่ 2 ปลูกเปนแปลง วิธีที่ 3 ปลูก เปนหลุม นําพันธุกระชายที่เตรียมไวมาปลูกในหลุมปลูก กลบดิน

  • การดูแลรักษา                                                                                                                                                                                           การใหปุย ควรเรงใหงามไปตั้งแตเริ่มปลูก อยาใหกระชายชะงักงัน รากหรือตุมจะแกร็น การเจริญเติบโตของลําตนตองเปนไปอยางสม่ําเสมอ ลําตนตองอวบ                             การใหน้ํา ในหนาฝน กรณีมีฝนตกทุกวันไมจําเปนตองใหน้ํา ในหนาแลงควรใหน้ํา 2-3 วัน/ครั้ง และเมื่อกระชายแตกยอดแลวควรใหนํ้าเวลาเย็น เพราะถาหากใหเวลาเชา หรือกลางวันอาจทําให ใบไหมได

การเก็บเกี่ยว  กระชายสามารถเก็บเกี่ยวไดตั้งแตอายุ 5-6 เดือน จนถึง 10-12 เดือน เก็บโดย ใชมือถอน หรือจอบขุด ถาดินแข็งใหรดน้ำกอนเพื่อใหดินนุม หรือใช้แรงดันน้ำในการนำกระชายออกมาจากดินเรียกว่าการจี้กระชายด้วยน้ำ กรณีที่กระชายมีอายุมากยังไมเก็บเกี่ยว  ใบของกระชายจะเริ่มเหี่ยว เหลือง ลําตนแหงตายไป ในระยะนี้ไมตองใหน้ำ เพราะจะทําใหกระชายงอก ไมควรทิ้งกระชายขามป เพราะรากจะเริ่มฝอ ผลผลิตเฉลี่ย 3,000 กิโลกรัม/ไร่

การใช้ประโยชน์ในครัวเรือน

  1. การใชประโยชนทางยา (เหงาและราก)                                                                                                                                                             – แกบิด  ทองรวง ทองเสีย นํารากกระชายยางไฟใหสุก ตําใหละเอียดผสมน้ําปูนใสใน อัตราสวน กระชายแก 4 หัว ตอน้ําปูนใส 5 ชอนแกง คนใหเขากันดีแลวคั้นเอาแตน้ําดื่มครั้งละ 3-5 ชอน แกง ทุกครั้งที่ถาย เมื่ออาการดีขึ้นใหกินวันละ 3 ครั้ง เชา กลางวัน เย็น เมื่อหายแลวกินตออีก 1-2 วัน วัน ละ 2 ครั้ง เชา-เย็น                                                 – รักษาโรคริดสีดวงทวาร ตมกระชายพรอมมะขามเปยก เติมเกลือแกงเล็กนอยรับประทานกอนนอนทุกวัน                                                                                   – ชวยบำรุงกําลัง เปนยาอายุวัฒนะ ตํารากกระชาย 1 กํามือใหละเอียด คั้นเอาแตน้ํา ผสมกับน้ําผึ้งในอัตราสวนที่เทากัน รับประทานกอนอาหารเย็น 1 ชั่วโมง ครั้งละประมาณ 1 ถวยชา                                                                                                                                                                                             – ชวยบํารุงหัวใจ กระตุนใหหัวใจเตนสม่ําเสมอ นํารากกระชายแก ปอกเปลือกหั่นเปน ชิ้นเล็ก ตากแดดใหแหง บดใหเปนผงเก็บไวละลายกับน้ํารอนดื่มแกอาการเปนลม                   – นําเหง้าแหงประมาณครึ่งกํามือตมเอาน้ําดื่ม รักษาอาการแนนจุกเสียด 
  2. การใชประโยชนอื่นๆ 

     –  ไลแมลง   ใชรากกระชาย ตะไคร หอมแดง ขา ใบสะเดาแก ตําผสมกัน ผสมบริเวณที่มีแมลงรบกวน                                                                                       – ใชในการประกอบอาหาร   รากกระชายเปนสวนผสมของเครื่องแกง ขนมจีนน้ํายา และเปนสวนประกอบของขนมอีกหลายชนิดเพื่อดับกลิ่นคาวเนื้อและปลา เชน ผัดเผ็ดปลาดุก แกงเผ็ด เนื้อ แกงปา หลนปลารา ฯลฯ

สารสําคัญ                                                                                                                                                                                                         รากและเหงาของกระชายมีน้ํามันหอมระเหยซึ่งประกอบไปดวยสารไพนีน (Pinene)  แคมฟน (Camphene) เมอรซีน (Myrcene) ไลโมนีน (Limonene) บอรนีออล (Borneol) และการบูร (Camphor) เปนตน 

การตลาด                                                                                                                                                                                                          กระชาย  ใชประกอบอาหาร  โดยเปนสวนผสมของเครื่องแกงตางๆ  บริโภคเปนผัก พื้นบานสุขภาพ  รักษาสมดุลของธาตุ  เปนสวนผสมในผลิตภัณฑสมุนไพรทอดกรอบ  และเปนผลิตภัณฑชาชงกระชาย  ดื่มบํารุงรางกาย  กอนอาหาร

 

แหล่งที่มา: https://esc.doae.go.th/กระชาย                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          ผู้เขียน: ธัญลักษณ์  สีลาจันทร์  นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรปฏิบัติการ